Jaki dach, jaka konstrukcja dachu?

Wybór konstrukcji dachu należy do projektanta. Inwestor nie ma bezpośredniego wpływu na to, jakie rozwiązania techniczne, materiały i wymiary elementów zostaną zastosowane. Jednak decyduje o tym pośrednio – między innymi wybierając kształt dachu i rodzaj pokrycia. Tym samym wpływa na koszt budowy domu.

Do inwestora należy najbardziej elementarna decyzja czy dom ma mieć dach płaski czy spadzisty. Dachy płaskie najczęściej mają konstrukcję żelbetową (niekiedy drewnianą), w formie tzw. stropodachu. W domach z dachami spadzistymi stosuje się konstrukcje drewniane, czyli więźbę. Typów konstrukcji drewnianych jest wiele. Decydując o wyborze jednej z nich projektant bierze pod uwagę kilka czynników.

Dom z poddaszem czy bez

Inna jest więźba w domu parterowym, inna w domu parterowym z użytkowym poddaszem.

W domu parterowym więźba i strop (jeżeli jest drewniany) tworzą całość. Każda belka stropowa i para opartych na niej krokwi tworzą pełny, trójkątny element nazywany wiązarem. Tym, co oddziela sferę „ciepłą” od „zimnej” jest strop, i to on jest ocieplony. Poddasza nie zamieszkują „producenci” dużych ilości pary wodnej jakimi są ludzie, dlatego warstwę wstępnego krycia wykonuje się z folii o niskiej paroprzepuszczalności.

Dowiedz się: Czy dachówkę należy konserwować?

W domu z poddaszem użytkowym strop i więźba to dwa osobne elementy. Strop najczęściej jest żelbetowy (bo obciążony wszystkim, co się na nim znajduje). Więźba nie opiera się na nim bezpośrednio, lecz poprzez specjalną belkę – murłatę. Wiązarem jest tu para krokwi tworząca coś w rodzaju równoramiennego trójkąta pozbawionego najdłuższego boku. Ociepla się nie strop, lecz dach. W domu z poddaszem użytkowym to właśnie dach jest najbardziej skomplikowaną, trudną do wykonania i najdroższą częścią stanu surowego domu.

Rozpiętość dachu

Kolejny czynnik to rozmiary budynku, a dokładnie - rozpiętość dachu, czyli odległość między dłuższymi ścianami domu (liczona w ich świetle, to jest od wewnątrz). Jeżeli rozpiętość wynosi mniej niż 7,5 metra, projektant projektuje najprostszy typ (ustrój) konstrukcji drewnianej, czyli dach krokwiowy. Przy rozpiętości powyżej 7,5 m dach musi mieć umocnienia zwane jętkami i powstaje jego modyfikacja: konstrukcja krokwiowo-jętkowa. W projektowaniu więźby bierze się także pod uwagę kąt pochylenia dachu. Konstrukcje krokwiowe buduje się przy spadku 30-50 stopni, przy czym krokwie nie mogą mieć więcej niż 4,5 a przy pokryciach bardzo lekkich (np. z papy) 5 metra długości.

Oto jakie typy konstrukcji dachów stosuje się przy określonych rozpiętościach:

• do 7,5 metra - ustrój krokwiowy
• 7-9 metrów - ustrój krokwiowo-jętkowy
• 9-11 metrów - ustrój płatwiowo-jętkowy
• do 12 metrów - ustrój płatwiowo-kleszczowy
• powyżej 12 metrów - konstrukcje z zastosowaniem dźwigarów

Im prościej, tym lepiej

Oczywisty wpływ na konstrukcję dachu ma jego kształt. Każde załamanie, każda dodatkowa połać i lukarna to dodatkowy element konstrukcyjny. Jednak nie dla każdego inwestora oczywiste jest to, że budowa dachu o skomplikowanej konstrukcji wiąże się z większym nakładem pracy i ilością zużytych materiałów niż w przypadku prostego dachu dwupołaciowego. Skomplikowany dach (taki jak na zdjęciu obok) to nie tylko więcej drewna. To więcej obróbek blacharskich, rynien, rur spustowych, większe straty materiału, jeżeli pokrycie wykonywane jest z elementów wielkoformatowych, np. arkuszy blachy czy płyt bitumicznych. To także więcej miejsc potencjalnie nieszczelnych, a w konsekwencji - wyższe ryzyko popełnienia błędu i więcej usterek w przyszłości. Słowem – skomplikowany dach to wysokie koszty.

Tymczasem w Polsce często można spotkać domy o skomplikowanych wielopołaciowych dachach, z lukarnami, daszkami itp., za to pokryte papą, a czasami także nie otynkowane. Niekiedy takie prowizoryczne wykończenie jest z góry zaplanowane i  ma trwać tylko do czasu, gdy inwestor zgromadzi środki na kontynuację budowy. Niestety z naszych obserwacji i z rozmów przeprowadzonych z inwestorami wynika, że w wielu przypadkach przyczyną jest błędne skalkulowanie kosztów budowy, brak świadomości jak bardzo wielopołaciowy dach (czy piwnica) podnosi koszty budowy.

Obciążenia działające na więźbę dachową
Przy projektowaniu więźby bierze się pod uwagę obciążenia, jakim jest poddawana. Na dach działają obciążenia stałe: ciężar własny, ocieplenia i wykończenia, ciężar pokrycia, oraz zmienne: napór wiatru, ciężar zalegającego śniegu. Od ich wartości zależy rozstaw krokwi (najczęściej ustawia się je co 70-100 cm) oraz przekroje, czyli szerokość i wysokość elementów konstrukcyjnych. Im obciążenia większe, tym krokwie „grubsze” i ustawione gęściej.

Ciężar pokrycia dachowego
Ten czynnik bierze się pod uwagę przy projektowaniu nowej więźby, lecz także przy remoncie dachu. Jeżeli remont ogranicza się do wymiany pokrycia (konstrukcja zostaje nietknięta), nowe pokrycie nie powinno być cięższe od starego - takiego, na jakie więźba została zaprojektowana. Jeżeli jednak inwestor zamierza pokrycie lekkie (np. z blachy stalowej) zamienić na ciężkie (np. dachówkę ceramiczną) musi liczyć się z koniecznością wzmocnienia konstrukcji. Ile ważą poszczególne materiały przeznaczone do krycia dachów? Najwięcej - dachówki ceramiczne, nieco mniej cementowe, mniej więcej o połowę lżejszy od ceramiki jest łupek naturalny.

Przeczytaj: Ile ważny metr kwadratowy różnych pokryć dachowych

Do pokryć lekkich należą pokrycia włóknisto-cementowe, gont bitumiczny, a także wszelkiego rodzaju blachy. Najlżejsze są płyty bitumiczne i papy - ważą ponad dziesięciokrotnie mniej od dachówek ceramicznych. Należy jednak pamiętać, że obok masy materiału, na rzeczywisty ciężar pokrycia składa się jeszcze jeden czynnik. Jest to ciężar podłoża, na którym układa się pokrycie. Raz podłożem jest pełne, a zatem ciężkie deskowanie (stosuje się je pod papy, gont bitumiczny i blachę tytanowo-cynkową), raz lekki ruszt z łat i kontrłat z folią dachową zamiast deskowania. Podłoże tego typu układa się pod dachówki ceramiczne i cementowe, blachę stalową, płyty bitumiczne i włóknisto-cementowe.

Wysokość krokwi
W domach parterowych i z poddaszem nie przeznaczonym do celów mieszkalnych krokwie mają z reguły 14-16 centymetrów. Natomiast w domach z poddaszem mieszkalnym (przypomnijmy, że w takich domach dach się ociepla) między krokwiami umieszcza się materiał termoizolacyjny, najczęściej wełnę mineralną. Wysokość krokwi dopasowuje się do grubości izolacji (zgodnej z normami cieplnymi). Przyjęło się, że w takiej sytuacji krokwie powinny mieć 18-20 centymetrów wysokości.