Strzecha dachowa

Dawniej strzecha wykonywana była ze słomy żytniej, skoszonej wcześnie – kiedy była jeszcze zielona. Aby trawa, chwasty i źdźbła wypadły, strzecharz chwytał słomę za kłosy i mocno potrząsał. Słoma żytnia musiała być dokładnie wymłócona, w przeciwnym przypadku ziarna, które zostały, mogłyby zakiełkować i zwabić myszy. Następnie w specjalnych skrzynkach wykonywało się podwójne skręcone snopy (głowacze, zwane też kiczkami) – rzemieślnik brał dwa snopy, układał jeden na drugim w skrzyni i wiązał powrósłem tuż pod kłosami, potem wkładał kijek między snopki i obracał jeden snopek wokół drugiego o 360°. Dopiero taki wykręcak układany był na dachu i przywiązywany do łat.

Słomę układało się od dołu warstwowo tak, aby następna warstwa przykrywała przewiąsła poprzedniej. Na koniec na kalenicy układano drewniane kozły i przybijano w poprzek dachu kołki, które miały chronić przed wiatrem.    

Dachy kryte strzechą dziś…

Obecnie do krycia dachów strzechą nie wykorzystuje się słomy, ponieważ współcześnie uprawiane zboża mają zbyt krótkie i grube łodygi, przez co takie pokrycie jest mniej trwałe. Wykorzystuje się za to specjalne gatunki trzciny. Trzcina powinna być jednoroczna, prosta, cienka, długa, sprężysta, pozbawiona liści, wysuszona, wysortowana, w słomkowym kolorze i o dużej zawartości krzemionki. Zawartość krzemionki w łodydze zapewnia wysoką odporność na działanie warunków atmosferycznych i trwałość.

Strzecharze wykorzystując osiągnięcia nauki przez lata udoskonalili technologie krycia, pozwalające w pełni wykorzystać zalety trzciny – np. zamiast powrozów do wiązania trzciny używa się drutu ze specjalnego stopu chromoniklu. Pozwala to wydłużyć trwałość strzechy i zwiększyć bezpieczeństwo przeciwpożarowe pokrycia (chromonikiel nie utlenia się i jest wytrzymały na wysokie temperatury). 

Pokrycie z trzciny jest bardzo ciężkie, 1 m² waży średnio 50-75 kg (a po opadach deszczu czy śniegu nawet więcej) – tyle samo co dachówka ceramiczna. Wymagana jest więc odpowiednio wytrzymała konstrukcja dachu. W przeciwnym przypadku po kilkunastu latach konstrukcja będzie „siadać”.

Strzechę układa się na dachach o dużych spadkach - o kącie nachylenia minimum 35° (na lukarnach kąt ten może być mniejszy niż 30º). Najładniej prezentuje się na budynkach o nachyleniu 52°. Zasada jest taka: im większy kąt nachylenia połaci, tym większa żywotność pokrycia. 

Najczęściej domy kryte strzechą projektuje się tak, by szerokość dachu nie przekraczała 8 metrów. Większa szerokość dachu spowoduje, że spełnienie warunku odpowiedniego nachylenia stworzy efekt ogromnej bryły dachu w stosunku do reszty domu. 

Do wykonania pokrycia z trzciny będziemy musieli zatrudnić sprawdzoną firmę, która specjalizuje się w tego rodzaju usługach. Doświadczenie ekipy pracującej na co dzień przy układaniu popularnych pokryć dachowych podczas układania trzciny na niewiele się zda.

Układanie pokrycia dachowego ze słomy

Trzcina może być układana luźno (tzw. deki) lub w snopkach (tzw. kopiec), zaczynając od okapu. Długość wiązki powinna wynosić 140-200 cm, a obwód 30 cm od podstawy 60 cm.

W Polsce najpopularniejszy sposób układania trzciny na dachu to tzw. poszycie pod pręt. Polega on na przytwierdzaniu snopków bezpośrednio do łat poziomymi kijami (prętami) przechodzącymi przez snopek. Poszycie przytwierdza się do dachu za pomocą drutu. Na metr kwadratowy trzcinowego pokrycia potrzeba 10–12 snopków trzciny. Innymi sposobami montażu są: poszycie w dekówkę (snopki przywiązuje się drutem bezpośrednio do łat) i poszycie pod gaj (snopki leżą między łatami a przyciskającymi je prętami). Snopki ułożone kłosem w górę dają równą połać dachową.

Kalenica dachu może być wykańczana wrzosem, trzciną, słomą lub gąsiorami ceramicznymi produkowanymi w tym celu i wzmacniana parami skrzyżowanych drewnianych żerdzi (tzw. wilków) albo siatką metalową w pokrywie PVC.

Na dachu pokrytym trzciną nie instaluje się rynien, ale poszycie trzeba jak najdalej wysunąć, a wokół domu dobrze jest wykonać pod okapem opaskę z kamyków, dzięki którym woda będzie swobodnie spływała do drenarki.

Właściwości dachów z trzciny:

• grubość pokrycia z trzciny wynosi 28–35 cm, co gwarantuje dobrą izolacyjność termiczną i doskonałą szczelność. Według badań współczynnik przenikania ciepła U pokrywy trzcinowej wynosi 0,35 W/(m²•K). 30-centymetrowa warstwa trzciny zapewnia taki sam poziom izolacji termicznej jak dach kryty dachówką ceramiczną i 10-centymetrową izolacją z waty mineralnej;
• dzięki porowatemu wnętrzu dach trzcinowy świetnie tłumi i pochłania dźwięki. W pracowni angielskiej przeprowadzono doświadczenie z magnetofonem. Okazało się, że osłona trzcinowa o grubości 2,5 cm założona na mikrofon całkowicie uniemożliwia nagranie;
• żywotność pokrycia to około 60, a w sprzyjających warunkach atmosferycznych nawet 100 lat. To naturalne pokrycie swoją trwałość zawdzięcza składnikom woskowym oraz krzemionce. W dodatkowej części łodygi (tzw. knowiu) na styku z wodą wytwarza się podczas dojrzewania zwiększona ilość krzemionki, powodując pogrubienie i twardość ścianki, czego efektem jest wysoka odporność na działanie warunków atmosferycznych oraz zwiększona odporność ogniowa. A właśnie te końce trzciny tworzą zewnętrzną powierzchnię pokrycia. Mniej trwałe są jedynie części szczególnie narażone na oddziaływanie warunków atmosferycznych, np. okap, wgłębienia na łączeniach oraz części zacienione;
• dzięki grubej warstwie pokrycia, ścisłemu ułożeniu, dużemu kątowi nachylenia dachu (woda sprawnie spływa), strzecha nie przemięka. Podczas kilkudniowych obfitych ulew lub podczas topnienia śniegu woda wnika w poszycie maksymalnie na głębokość 5 cm – ułożona trzcina jest tak „ubijana”, aby woda spływa po samych końcówkach, co powoduje także szybkie osuszenie powierzchni;

• mocno ubita trzcina nie pozwala na wniknięcie w głąb poszycia ognia, a drut chromoniklowy (niepalny) zapobiega przed rozsypaniem się poszycia i jednocześnie przed rozprzestrzenieniem się ognia. Dodatkowym zabezpieczeniem jest środek ognioodporny, którym konserwuje się pokrycie dachowe. Ochroną przeciwpożarową jest izolacja od wewnątrz z wełny mineralnej, waty szklanej lub płyt gipsowo-kartonowych. Na domu ze strzechą dobrze jest zamontować instalację odgromową, a obróbkę komina wykonać z blachy;
• strzecha „oddycha” naturalnie. Nie ma znaczenia sposób układania, nawet gdy jest mocowana bezpośrednio do łat jak przy odeskowaniu. Do desek przybijane są łaty na kontrłatach o grubości 2,5 cm, co pozwala na cyrkulację powietrza pod połacią trzcinową i zapobiega powstawaniu zawilgoceń od wewnętrznej strony;
• jedynie przy połaci trzcinowej można otrzymać obłe kształty, żaden inny materiał nie ma takich właściwości plastycznych. Jest jednym z najbardziej finezyjnych i jednocześnie współgrających ze środowiskiem i krajobrazem pokryć; 
• ułożona prawidłowa (ubita, ściśnięta, bez ziaren) trzcina nie ma nic do „zaoferowania” myszom czy szczurom, które lubią mieszkać w norach i mieć coś jeść. Ptaki nie zagnieżdżą się w kalenicy, jeśli ochroni się ją drobną siatką drucianą;
• wystające poszycie dachowe oddalone jest od ścian domu, tworząc okap, który chroni ściany przed zawilgoceniem i jednocześnie eliminuje potrzebę montowania orynnowania;
• zabiegi konserwacyjne polegają jedynie na sprzątnięciu miotłą lub grabkami mchu z dachu;
• strzecha stwarza wewnątrz domu sprzyjający mikroklimat.

Czas i cena
Ogólnie można przyjąć, że czas krycia dachu o powierzchni 400 metrów kwadratowych wynosi około 4 tygodnie. Oczywiście wszystko zależy od kształtu dachu i pogody. Samo pokrycie jest dość drogie, ale jeśli weźmiemy pod uwagę, że nie trzeba wykonywać podbitki, orynnowania, studzienek czy też malowania tych elementów, to koszt nie jest aż tak wysoki.